Svět druhé knihy pětadvacetileté Agnieszky Drotkiewiczové nazvané dla mnie to samo (č. já si dám to samé ) se evidentně skládá především z banálních frází, z tragédií schulzovských manekýnů, kteří zkameněli v mumraji nedořečených gest, jde o svět televize, jež přetéká kýčem a je přeplněna ikonami popkultury, či všeříkajícím a všerozmělňujícím jazykovým žertem z titulů populárních knižních braků. Otázka – odpověď a upřesnění: já si dám tosamé je cool, trendy, free, je tím, co se nosí, co se jí, kam se chodí, kým musíš být. Svět mnohonásobných odlesků.

Šest hrdinů hledá svůj vlastní pohádkový sen, putuje textem, je však docela dobře možné, že se to děje pouze se záměrem psychotestu, který je uveden na konci knihy: „Se kterou postavou z já si dám to samé se ztotožňuješ? Pyramidový žert z efektu projekce – identifikace, jíž divák/čtenář podléhají ve chvíli, kdy se noří do textu. Překontroluj si účet z obchodu, vymysli „malé” překvapení, doplň oblíbenou písničku, kterou si notuješ při holení (vousů či podpaží – máš na výběr), přimíchej k tomu mediální hvězdu, kterou opravdu zbožňuješ (jistě nějakou miluješ! A pokud nikoho nemiluješ, tak se v rámci psychotestu urychleně zamiluj!), a hned po probuzení přidej špetku slunné myšlenky. Dostaneš hliněnou skořápku pro vlastní ego – pózu a utočiště proti nepříznivé realitě.

Fiktivní svět knihy je dokonale transparetní, vypovídá však pouze sám o sobě, jde o uzavřený, hermetický, zakonzervovaný a klaustrofobní prostor. Lidé jsou v něm polovičatí, jsou narýsováni jedním tahem a přiřazeni de facto k jednomu mustru, k jednomu vzoru chování.... Například třicetiletá Adélka, vystudovaná knihovnice, která pracuje ve varšavské univerzitní knihovně, je zkarikovanou hysterickou starou pannou ve stylu Popelky – vlastní matka ji terorizuje zašíváním smradlavých punčoch a jejím pohádkovým kočárem, čili propustkou do vysněného světa, se nakonec stává propocený svetr po sídlištní sexbombě Nině. Dalšími postavami jsou Nina, zarputilá sexbomba a výše zmiňovaná majitelka svetříku, Pacientka, 14 let, která je ošklivá stejně jako Patricia Pitzová ze druhé knihy Doroty Masłowské, plastický chirurg Roman, krasavec, který nosí červenou bundu Cottonfield za 500 PLN, aj.... Jde o uměle vykonstruované postavy se šablonovým chováním a odpověďmi, jejichž existenci opravňují snad pouze předměty, kterými se sami obklopují.

Věci jsou totiž v onom světě prioritní hodnotou. Předměty jsou v něm pečlivě popisovány do nejmenších podrobností a detailů – objeví-li se v ději tužka, tak potom pouze tužka B5! Přestože vlastnost B5 není ani v nejmenším fotogenická (rozuměj tím fotogeničnost v pojetí Edgara Morina, podle níž se v záběru objeví zbraň tehdy, když se z ní bude střílet). Aniž by se nakonec jako v dobré detektivce ukázalo, že jde o zkratku ulice, číslo bytu či o jinou skrytou nápovědu čtenáři, tato vlastnost je v textu neustále opěvována jako v antických tragédiích. Nadbytečná informace se ukazuje jako nezbytná pro další prezentaci předmětu či jeho přehodnocení. V já si dám to samé se setkáme snad se všemi nápisy na cedulkách, dozvíme se ceny snad všech produktů... – kupuje-li hrdina značkovou vodku, tak potom pouze v umělohmotné tašce Statoil, čímž se informace o místu nákupu dárku na benzínové stanici stává prvořadou a pro děj knihy nezbytnou.

Příliš mnoho slov, nadbytek obsahu, neustálý přísun informací, hra na orientaci (nemáš orientační smysl, jsi mrtvý!). Povrchní drby, televizní seriály, novinové zprávy – intertextualita vyšperkovaná na té nejbanálnější látce nicneříkajícími a zbytečnými informacemi. Arbitrární tečky, které oddělují obsah věty na dvě více méně srozumitelné části... já si dám to samé můžeme číst jako vykreovaný konstrukt ze slov, jako nesmrtelná reklamní hesla, jež se nám usilovně snaží cosi sdělit, jež nahlas slabikujeme, ale aniž bychom se dostali skrze skleněný poklop vlastních konvencí, dozvídáme se z nich de facto hrozně málo. já si dám to samé je jedním velkým bachtinovským echem a a voláním po obsahu, který čtenář nezná, který si nanejvýš sám může domyslet, doplnit jako křížovku z těch nejbanálnějších hesel, k nimž musí vymyslet co nejvtipnější otázky.

Polská kutura již po celá staletí tíhne k aristokracii, zbožňuje pány, knížata, nepravé erby, klade si nároky na „šlechtickou krev”, libuje si v elitách, pseudo- či falešných elitách ... Možná právě zde se bere taková přecitlivělost na brak, lacinost, umělost, nedotaženost, padělky, frustraci z pocitu nedostatku, neustálý vzdor, pocit nedostupnosti, podřadnosti a nereálnosti. Práce nikdy nebyla pouhou prací, ale nobilitací, či naopak degradací, každopádně však seberealizací. Pán z televize či paní z nemocnice, to už Něco znamená. Existuje pan Někdo a zbytek už je odkázán na život za proskleným světem obrazovky, v šeré realitě každodennosti, kde tělo nikdy nebude tak pěkně nasvícené a rozhovory nikdy nebudou tak výstižné a vtipné. Varšava v odlesku blesků je tedy ve srovnání s šedými kilometry sídlišť u dálnice v jistém směru bolestivá. Tím spíše, že onen „zbytek” je diametrálně odlišný od Varšavy, která je představena v knize, onen „zbytek” tedy není nic jiného než varšavka zaskočená reversem, město převrácené naruby, se všemi svými neurózami, paranoiou a sebezapřením.

Já si dám to samé je druhou knihou Drotkiewiczové. Debutem byla kniha se zavádějícím názvem Paris London Dachau, na jejíž obálce se vyjímaly komunistický karafiát, červená růžička, nedokouřená cigareta, řasenka, růžová pomáda a skutečná slepičí srdce, čili život ve své fyzičnosti, jehož pozlátka nestojí zato zvěčňovat – některé věci jsou zkrátka pěkné a jiné skutečné! Dachau, které v reklamním sloganu nahrazuje New York, působí na lidskou představivost v kontextu Baumanova pojetí moderního světa jako vize společenské represe. Varšavka sem, Varšavka tam... Rozdíl tedy nejspíše hledejme v tom, že v Paris London Dachau je Varšavka živým, pulsujícím a přirozeným životním stylem, tak trochu jako bricolage poslepovaná z každodenních předmětů, odpadků či pečlivě uchovávaných památek, jde o literární přepis pravidel fungování konkrétního prostředí, který vzniká jako reakce na nejbližší styčné body, čili na varšavskou Univerzitu, na okolní ulice...

V já si dám to samé je varšavka zkarikovaným monstrem, jde o ošizené, zmanipulované, oplzlé a pochmurné město. V debutu Paříž Londýn Dachau nalezneme hrdinku v epicentru já říkám – já dělám, v já si dám to samé jde o strohý slovní opis, o pohled z vnějšku: on, ona, Pacientka, 14 let... A přestože jsou zde postavy smyšlené, jde o reálný obraz lidí, kteří se věčně honí za varšavkou a jejím zmytizovaným stylem života, zmytizovanými hodnotami, je zároveň obrazem toho, do jaké míry jde o onu odvrácenou stranu varšavky. Ovaršavku, jež se bojí vypadnout ze začarovaného kruhu designátů a seberealizací, varšavky, kterou její obyvatelé paradoxně nenávidí, neboť jim asociuje podřadnost a „provinčnost”.

Krystyna Mogilnicka (volný překlad Báry Gregorové)

 

 

Drotkiewicz, Agnieszka: dla mnie to samo: latte „warszawka” z posmakiem „prowincji”

Świat dla mnie to samo Agnieszki Drotkiewicz jest być może głównie światem wtórnej riposty, tragedii schulzowskich manekinów zatrzymanych w tandecie pół-gestu, pulsującej kiczem telewizji zaludnionej ikonami popkultury i wszystkomówiącym, wszystkospłaszczającym żartem językowym z tytułów wysokonakładowych tabloidów. Pytanie – odpowiedź i dopowiedzenie: dla mnie to samo, to cool, trendy, jazzy, coś, co się nosi, co się je, gdzie się bywa, kim się jest. Świat powielonego odbicia.

Sześć postaci w poszukiwaniu własnej bajki przesuwa się po planszy tekstu, być może tylko dla potrzeb psycho-testu z końca książki: „Którą postacią z dla mnie to samo jesteś?” Piramidalny żart z efektu projekcji – identyfikacji, której ulega widz/czytelnik, kiedy zanurza się w świat dzieła. Sprawdź swój rachunek ze sklepu, wymyśl „małą” przyjemność, dodaj ulubioną piosenkę, którą nucisz przy goleniu (wąsów/pach – do wyboru), domieszaj szczyptę znanej postaci, w której się kochasz (bo przecież się kochasz! Jak nie, to zakochaj się na szybko na potrzeby psycho-testu), posmaruj słoneczną myślą po przebudzeniu a otrzymasz glinianą skorupę dla swojego ego – maskę i tarczę przeciwko wrogiej rzeczywistości.

Świat przedstawiony w dla mnie to samo jest idealnie transparentny, referencyjny jedynie wobec samego siebie, zamknięty, hermetyczny, zakiszony, klaustrofobiczny. Ludzie z połówką uczucia, zarysowani grubą krechą, zdefiniowani niemal do jednego obrazu, jednego zachowania… Na przykład Adelka, lat 30, bibliotekarka UW po bibliotekoznawstwie, histeryczna dziewica na groteskowy wzór Kopciuszka, terroryzowana przez matkę cerowaniem śmierdzących rajstop, której karocą, czyli przepustką w ów świat okaże się przepocony pod pachami sweterek po osiedlowej seksbombie; Nina – smutna seksbomba, poprzednia właścicielka przepoconego sweterka; Pacjentka, lat 14 – brzydka niemal jak Patrycja Pitz z Pawia Królowej Doroty Masłowskiej; piękny Roman, chirurg plastyczny w czerwonej kurtce marki Cottonfield (500PLN) i inni… Tekturowe postacie o szablonowych wypowiedziach i zachowaniach. Uprawomocnione egzystencjalnie być może jedynie dzięki przedmiotom, którymi się otaczają.

A przedmioty w tym świecie są wartością dominującą. Przedmioty obudowywane są pieczołowicie w zbędne znaczenia – jeśli w treści pojawia się ołówek, to tylko ołówek B5! I choć cecha B5 wcale nie jest fotogeniczna (w rozumieniu fotogenii przez Edgara Morina, dla którego pokazanie pistoletu w kadrze oznacza, że na koniec wystrzeli), choć wcale nie okaże się, jak w dobrym kryminale, że to skrót od ulicy i numeru mieszkania czy inne zakamuflowane mrugnięcie okiem do czytelnika – to cecha ta przywoływana jest stale ze śmiertelną powagą epitetu homeryckiego. Zbędna informacja okazuje się niezbędna do prezentacji czy re-prezentacji. W dla mnie to samo, jak w nerwicy natręctw, zapoznajemy się niemal ze wszystkimi napisami na metkach, poznajemy ceny niemal wszystkich produktów… – jak wódka luksusowa, to tylko w plastikowej siatce marki Statoil – w ten sposób informacja o miejscu zakupu prezentu na stacji benzynowej, niechcący urasta do rangi informacji najważniejszej.

Za dużo słów, za dużo treści, ciągły strumień informacji, gra w orientuj się (nie orientujesz się – już nie żyjesz!). Jałowe ploteczki, serial telewizyjny, gazetowe newsy – intertekstualność udrapowana na najbardziej banalnej kanwie najbardziej ulotnych i nieważnych informacji. Arbitralne kropki. Dzielące składniową całość zdania na dwie mniej lub bardziej sensowne połówki… dla mnie to samo czyta się jak kreatywny konstrukt ze słów, jak tekst hasła reklamowego, które trwa i usilnie stara się coś zakomunikować, który głośno skandując sylaby, komunikuje strasznie mało, nie przebijając się przez szklany sufit własnej konwencji. dla mnie to samo jest jednym, wielkim bachtinowskim echem i pogłosem po treści, której nie znasz, którą możesz sobie ewentualnie dopowiedzieć, wymyślić, tak jak krzyżówkę z najbanalniejszych haseł, do których musisz pozadawać najdowcipniejsze pytania.

Kultura polska być może zawsze przejawiała pewną tendencję do arystokratyzmu; zamiłowanie do panów, hrabiów, przyszywanych herbów; z pretensjami do „powinowactwa”, umiłowaniem do elit, pseudo-elit i łże-elit… Stąd być może takie uwrażliwienie na tandetę, taniość, tekturę, niedociągnięcia, podróbki, frustracje z poczucia braku, wieczne wspinanie się, wrażenie niedoścignięcia, wtórności, niemożności. Praca nigdy nie była tylko pracą, ale nobilitacją, albo degradacją, a na pewno autodefinicją. Pani z telewizji i pan ze szpitala to już Ktoś. Pan Ktoś i reszta – skazana na życie poza szklanym światem ekranu, w brudnej rzeczywistości dnia codziennego, gdzie ciało nigdy nie będzie tak ładnie oświetlone, a rozmowa tak cięta i dowcipna. Warszawa w błysku fleszy ma się poniekąd boleśnie nijak do poszarzałych kilometrów blokowisk przy szosie – to raz. Inna rzecz, że ta „reszta” jest zupełnie różna od tej przedstawionej w dla mnie to samo, dlatego „reszta” z dla mnie to samo to raczej nikt inny jak przerażona swoim rewersem, wyrócona na nice „warszawka” ze wszystkimi jej neurozami, paranoją i samo-zaprzeczeniem.

Dla mnie to samo to druga książka Drotkiewicz. Pierwszą był Paris London Dachau. Na okładce: PRL-owski goździk, czerwona różyczka, dopalony papieros, odkręcony tusz, różowa pomadka i prawdziwe kurze serca – życie to fizyczność, nie jego blichtru godna wizualizacja – niektóre rzeczy są ładne, inne rzeczy są prawdziwe! Dachau, zastępujące w reklamowej frazie New York, w kontekście Baumana i jego rozumienia nowoczesności, silnie działa na wyobraźnię, jako wizja społecznej represyjności… I tu „warszawka” i tam „warszawka”. Różnica być może polega na tym, że w Paris London Dachau, „warszawka” to pulsująco żywy i naturalnie niepodważalny sposób bycia; trochę jak bricolage, stworzony z rzeczy podręcznych, odrzuconych i tych pieczołowicie zachowanych; literackie odwzorowanie reguł funkcjonowania pewnego środowiska, które tworzy je w reakcji na najbliższe bodźce, na Uniwersytet, na otaczające ulice…

W dla mnie to samo, „warszawka” to już karykaturalne monstrum wyszydzane i manipulowane, obleśne i smutne. W Paris London Dachau mamy bycie w epicentrum: ja mówię – ja tworzę, w dla mnie to samo to już opis ze słów, patrzenie z zewnątrz: on, ona, Pacjentka, lat 14... I nawet jeśli skrojone na tę miarę postacie z dla mnie to samo, to obraz tych wiecznie goniących za warszawką i jej mitycznym stylem życia, równie mitycznych istot, to w jakimś sensie jest to też obraz tej drugiej strony warszawki – warszawki, obawiającej się wypaść z magicznego kręgu desygnatów i auto-potwierdzeń; warszawki, paradoksalnie znienawidzonej w tym samym środowisku, jako pojęcie wywołujące skojarzenia z wtórnością i z „prowincją”.

Krystyna Mogilnicka