Převlékárna by se dala nejjednodušeji opsat jako záznam každodenních zážitků autora a jeho múzy/milenky („Ilona je dobrou duší tohoto románu.“). Próza života je naplněna, jak se můžeme dočíst na konci v „navrhovaném obsahu“, Poznámkami z cest, Deníkem génia, Zápisky sebevraha, Vyprávěním o umělcích, Pohlednicí z prázdnin, Přerušenou zpovědí atd. - cestami, prací (s odkazem na špatné překladatele v Danteho Pekle!), krakovskými hospůdkami, mužsko-ženskými přátelskými vztahy, tvůrčí neschopností kolegů, již píší… A jak se lze domyslet, nejvíce fascinující není obsah sám o sobě, ale konstrukce a okamžitá dekonstrukce světů, lží, které se stanou pravdou, sny a fakta přeceděná přes síto imaginace. Převlékárna je totiž tak trochu jako puzzle, jako skládanka, jako nebe-peklo-ráj, kde některé úryvky z různých „kapitol“ do sebe zapadají a navazují jako kostičky v dominu.

„Pozoruji to všechno z velké dálky a s údivem. Jakási dívka se místo ke mně tulí k někomu jinému! Hraje si s knoflíkem jeho kabátu a každou chvíli vybuchuje smíchem. Někdo, protože já to přece nejsem, vstupuje na jezdící schody a za chvíli mi, pohlcený vchodem do podzemí, mizí z očí! Slyším něčí kroky – obracím se – nikdo tam není: prázdná chodba, pootevřená okna, bledá modř nádražní střechy protnutá slunečními paprsky,“ čteme na počátku v Poznámkách z cest, Dále, v kapitole O Ostrově, se tato scéna znenadání vrací, pouze z onoho rimbaudovského „kohosi jiného“ se opět stává „já“. Vypravěč se mění tu na pozorovatele, tu na účastníka a nakonec se z něho vyklube velký literární mystifikátor:

„Vystupuju. Na Druhé Straně na mě už čeká Ilona.“
„Co to vyvádíš?“ tulí se ke mně Ilona. Hraje si s knoflíkem mého kabátu a každou chvíli vybuchuje smíchem. „Prosím tě, už přestaň! Podívej se na mě, ale podívej se pořádně: copak vidíš, že bych „vybuchovala smíchem“? Rozhlédni se. To je tvůj pokoj. Vůbec ses z něho nehnul. Sedíš tady už týdny a píšeš. Myslela jsem, že jsi opravdu odjel. Nahnal jsi mi hrozný strach. Vlezla jsem balkonem, sousedka mě pustila. Celou dobu sedíš tady a píšeš jako v horečce. Rozhlédni se, to je tvůj pokoj! Nehnul ses ani na krok!“
„Skutečně, musím přiznat, že ze zvyku jsem tento pokoj zařídil trochu jako svůj krakovský byt,“ odpovídám. „Ani se nedivím, že jsi ho nepoznala.“

Spisovatel Jurek je jako znavený tvůrce pocitů z goffmannovského divadla každodenního života, s tím rozdílem, že jeho dílo se netýká života jako takového, leč psaní. Namísto přijetí společenské role zde máme „přibírané“ (a přebírané) literární žánry – udání, portrét, život (po vzoru života svatých), short-story... A mezi tím vším se objevují skutečné každodenní společenské (i jazykové) perličky, jako například pobožnost „věřících i praktikujících“ při popisu svaté mše („Konečně se objevuje kněz a všichni umlkají. Je v bílém, zvedá ruce vzhůru a říká: braaatři a seeestryyy. Špulí při tom rty do zobáčku, jako by někomu líbal ruku. Shromáždění padá na kolena.“), návštěvu tety Hely z vesnice jako všeříkající živel tradiční kultury („Tož, už sem Juro myslela, že i neotevřeš,“ usmála se širokým úsměvem, při kterém se zablýskly stříbrné zuby.“) či melancholicky nesmyslné návraty z práce („Když se po osmi hodinách vracím domů tou samou tramvají, některé už rozpoznávám. Pan Krkoun se jako obvykle ohlíží za značkovými vozy. Pan Leguán stojí nehybně, světla neonů se sunou po jeho mrtvolném obličeji. Pan Obaleč rozbaluje bonbóny.“)

Ten, kdo dává přednost jasným příběhům a jednoduchému vyprávění, může být dezorientován. Převlékárna je kniha autotematická, ba dokonce autotelická. Vedlejší linie přerůstají do zcela autonomních historek a nakonec vše končí spisovatelovým zmizením a Cvičeními: „Poslední cvičení – zapamatuj si všechny rady a návody a sněz je, potom sněz celou knihu, je skutečně vynikající.“

Jerzy Franczak: Przymierzalnia

Przymierzalnię najprościej można chyba określić jako zapis codzienności pisarza i jego muzy/kochanki („Ilona jest dobrym duchem tej opowieści.“). Proza życia wypełniona, jak można się doczytać na końcu w „proponowanym spisie treści“, Notatkami z podróży, Próbą autobiografii, Dziennikiem geniusza, Zapiskami samobójcy, Gawędą o artystach, Kartką z wakacji, Przerwaną spowiedzią, itd. – podróżami, pracą (z dantejskim wątkiem piekła złych tłumaczy!), krakowskimi knajpami, męsko-damskimi związkami przyjaciół, niemocą twórczą kolegów po piórze… I jak można się domyślić najbardziej fascynująca jest nie treść sama w sobie, ale konstrukcja i raptowna dekonstrukcja światów, kłamstwa, które stają się prawdą, sny i fakty przecedzane przez sito imaginacji. Przymierzalnia jest bowiem trochę jak puzzle, jak układanka, gra w klasy, gdzie niektóre fragmenty z różnych „rozdziałów“ pasują do siebie i łączą jak kostki domino.

„Patrzę na to wszystko z bardzo daleka i w osłupieniu. Jakaś dziewczyna, zamiast do mnie, tuli się do kogoś! Bawi się guzikiem jego płaszcza i śmieje się nie wiadomo czego. Ktoś, bo przecież nie ja, wstępuje na ruchome schody i po chwili, połknięty przez zejście do podziemi, znika mi z oczu! Słyszę czyjeś kroki – odwracam się – nikogo nie ma, pusty korytarz, na wpół uchylone okna, blady błękit dachu pocięty słonecznymi prześwitami.“ – czytamy na początku, w Notatkach z podróży. Dalej, w Rzeczy o Wyspie, ta sama scena wraca nagle, tylko że Rimbaudowski ktoś inny na powrót staje się ja. Narrator z obserwatora zmienia się w uczestnika, który na koniec okazuje się wielkim literackim mistyfikatorem:

„Wysiadam. Po Drugiej Stronie czeka już na mnie Ilona.
– Co ty wyprawiasz? – Ilona przytula się do mnie. Bawi się guzikiem mojego płaszcza i raz za razem wybucha śmiechem. – Proszę cię, przestań! Popatrz na mnie, ale popatrz naprawdę: czy widzisz, żebym „wybuchała śmiechem“? Rozejrzyj się. To jest twój pokój. W ogóle się stąd nie ruszałeś. Siedzisz tu od tygodni i piszesz. Myślałam, że naprawdę wyjechałeś. Napędziłeś mi niezłego stracha. Weszłam tu przez balkon, sąsiadka mnie wpuściła. Siedzisz tu w kółko i piszesz jak w gorączce. Rozejrzyj się. To jest twój pokój. Nie ruszałeś się stąd ani na krok!
– Rzeczywiście – odpowiedziałem – muszę przyznać, z przyzwyczajenia urządziłem ten pokój troszeczkę na wzór mojego krakowskiego mieszkania. Nic dziwnego, że dałaś się nabrać.“

Jurek, pisarz, jest jak udręczony wytwórca wrażeń z Goffmanowskiego teatru życia codziennego, z tą różnicą, że jego wytwory nie dotyczą życia jako takiego, ale pisania. Zamiast przyjmowania roli społecznej mamy tu przybierane (i przebierane) gatunki literackie – donos, portret, żywot (na wzór żywota świętych), short-story… A pomiędzy tym wszystkim prawdziwe perełki obyczajowe (i językowe) jak na przykład religijność „wierzących i praktykujących“ w scenie opisu mszy świętej („Ksiądz zjawia się nareszcie i wszyscy milkną. Ubrany jest na biało, wznosi ręce do góry i mówi: – Brocio i siostro… Składa przy tym usta w trąbkę, jakby całował kogoś w rękę. Zebrani padają na kolana.“) albo wizytę Cioci Heli ze wsi, jako wszechogarniający żywioł kultury tradycyjnej („– Juzeg myślała, ze mi nie otworzys – uśmiecha się szeroko błyskając srebrnymi zębami“) czy też melancholijny bezsens powrotów z pracy („Po ośmiu godzinach wracam do siebie tym samym tramwajem, rozpoznaję już niektórych. Pan Karczoch ogląda się jak zwykle za markowymi samochodami. Pan Legwan stoi nieruchomo, światła neonów przesuwają się po jego martwej twarzy. Pani Rozwielitka je cukierki.“).

Kto woli proste historie i łatwe narracje, może się poczuć zdezorientowany. Przymierzalnia to książka autotematyczna, czy wręcz autoteliczna. Wątki poboczne urastają do zupełnie autonomicznych historii, wszystko zaś kończy się zniknięciem pisarza i Zeszytem ćwiczeń: „Ostatnie ćwiczenie – zapamiętaj instrukcję, a potem ją zjedz, a potem zjedz całą książkę, jest naprawdę dobra.“